ERTUĞRUL GAZİ (1188-1281 Ertuğrul gazi bey Osmanlı devletinin kurucusu olan Osman bey in babasıdır Oğuz Bozok kolundan Kayı boynuna mensuptur babası Kayaalp oğlu Süleyman şahtır bazı kaynaklara göre ise babasının Gündüz alp olduğu yazılıdır kesin Olmasa da bu gün kabul edilene göre Ertuğrul Gazi nin babası Gündüz Alp tir yakın dönemde arkeolaglar tarafından bulunan Osman Bin Ertuğrul Bin Gündüz Alp yazısının darp edildiği bir sikkede bu görüşü teyit etmektedir annesi Hayme Hatun olup Kütahya ili Domaniç İlçesi Çarşamba Köyünde medfundur. Önce toprak sonra bayrak ülküsü ile batıya doğru göç eden Kayı beyi Süleyman Şah rivayete göre Fırat Nehrini geçerken atından düşerek vefat eder. Mezarı bugün Suriye sınırları içerisinde Raka Kasabası civarına bulunan Ceber Kalesindedir. Süleyman Şah ölünce yerine Bey olarak Ertuğrul Bey seçilir. Göç yorgunu kayı boyunda ekseriyetle anavatana dönme eğilimi vardır. Kayı boyuna bey seçilen Ertuğrul Bey Sungur Tekin ve Günoğdu Bey'in anavatana dönme arzularına engel olmaz.Kayı boyunun en büyük çoğunluğu Sungur Tekin ve Gündoğdu Bey ile beraber geri dönerken Ertuğrul Bey kardeşi Dündar Bey ve mahiyetindeki 400 çadırlık Kayı Aşireti, Batıya doğru ilerlerler. 1230 yılında Sivas Sürmeli Çukur da tanık oldukları savaşta zayıf olanlardan yana tavır alarak anadolu Selçuklu Hükümdarı 1. Alaadin Keykubad'ın moğulları yenmesini sağlamıştır bundan çok memnun olan 1. Aladdin Keykubad Ertuğrul Gazi Bey'e hilat giydirip Ankara yakınlarındaki Karacadağ ve çevresini hediye olarak vermiştir. Beraber başladıkları Eskişehir yakınlarındaki Sultan Önü Muhasarası'nı moğullar yüzünden Ertuğrul Gazi Bey'e bırakan 1. Aladdin Keykubad Sultan Önü, Domaniç, Ermeni, Derbendi ve Söğüt'ün fethi haberini alınca çok sevinmiş Ertuğrul Gazi Bey ve aşiretine Domaniç'i yaylak Söğüt'ü ise kışlak olarak vermiştir. Selçuklu'nun Uç Bey'i olarak 50 yıl adalet ve hükmettiği bu topraklarda gerek tebasının gerek komşu tekfurlukların güvenini kazanmış ayrıca Mevlana Celallaleddin-i Rumi ve dünürü Şeh Edabalı'ya büyük hürmet göstererek kurulacak olan Osmanlı Devleti'nin maddi ve manevi temellerinin sağlam bir şekilde atılmasına vesile olmuştur Ertuğrul Gazi ve eşi Halime Hatun'un; Gündüzalp, Savcı bey ve Osman Bey olmak üzere üç oğlu vardır doksan üç yaşında vefat eden Ertuğrul Gazi Bey kendi beldesi olan Söğüt'de toprağa verilmiştir. Ertuğrul Gazi Bey'in 1231'de ilk yayla dönüşünde başlatmış olduğu toy (şenlik) geleneği günümüzü halen devam etmektedir. Yörükler her sene eylül ayının ikinci cuma günü Türkiye'nin dört bir yanından Ertuğrul Gazi Ocağı Söğüt'e gelerek çadırlarını kurar ve üç gün boyunca çeşitli etkinliklerle Ertuğrul Gazi'yi anarak toy geleneğini ihya ederler.
ALLAH, BİZLERE BU TOPRAKLARI YURT EDİNEN ERTUĞRUL GAZİ BEY'E GAZA YOLDAŞLARINA VE NESLİNE RAHMET EYLESİN ERTUĞRUL GAZİ TÜRBESİ KAPI KİTABESi
Şeref-i şevket ile Aleme Sultan Hamid Eyledi Saye-i Umranını Medd-ü temhid İşte Ez Cümle Olup Ahd-ü Hümayununda Türbe-i Hazreti Ertuğrul Gazide Cedid Sene Binyüz Dahi Yetmişbir İken Ahmet Han Temelinden Bunu Etmişti Bina-ü Tecdid Çok Vakit Geçmekle Münhedim Olmada İken Pederi Şah-i Zaman Hazreti Sultan Mecid Bir İki Çeşme-ü Pevvare İlave Ederek Şeref-i Türbeyi Tamiri İle Etmişti Mezid Şimdide Mevkiini Havi Harita Yapılıp Nazar-ı Ali-i Şahanede Oldukta Bedid Yeniden Eyledi İnşasını Emr-ü ve Ferman Şeref-ü ve Ziyneti Hakkari Olundu te-yip Yani Bu Tarz Dilavize Hamid Han KoduOldu Sandukasına Böyle Ruham İle Ferid Ne Kadar Var İse Kubrunda Kubar-u Şüheda Zir-i Sanduka-i Hararede Ederler Tamhid Bunların Yattığı Müddetçe Bu Merkadlerde Şevket-ü ve Saltanatın Eylesün Allah Medid Kaimmakam Zühti Kulu Kuşeş-i Bihad Etti Bunun İmarına Meskür Kıla Ol Rabbi Vahit Dedi Salih Kulu Tarih Güher Tevşihin Kıldı Bu Türbeyi Mamur O HAKAN HAMİD
ERTUĞRUL GAZİ TÜRBESİ KAPI KİTABESİNİN TÜRKÇE Sİ
Aleme Şeref Haşmet ve Saltanat Veren Sultan Hamid İmarı Sayesinde Şerefini Uzatıp Kuvvetleştirdi
İşte Bu Cümleden Olup Onun Yeminli Saltanatında Hazreti Ertuğrul Gazi Türbesi Yenilendi Sene Bin yüz Yetmiş Birde Ahmet Han Bu Türbeyi Temelinden Yenilemişti Aradan Çok Vakit Geçmesiyle Türbe Yıkılmak Üzerken Zamanın Şahı Olan Abdul Hamid in Babası Sultan Mecid deBir İki Çeşme İlave Ederek Türbenin Şerefini Artırmıştır Şimdide Mevkiini içine alan Harita Yapılınca Yüksek Bakışlarda Görünür oldu Meydana Çıktı Abdül Hamid İnşasını Yeniden Emir Ve Ferman etti Şeref ve Süsü Hakikat tan Kuvvet Buldu Yani Bu Şekil Gönül Alıcılığı Hamid Han Yaptı
Ertuğrul Gazinin Sandukası da Mermerle Eşsiz Oldu Ertuğrul Gazinin Yakınında Ne Kadar Şehit Kabirleri Varsa Sandukanın Gerisinde Allaha Hamd Ederler Bu Mezarlar da Bunlar Yattığı Müddetçe Allah Onun Abdül Hamid in Haşmet Ve Saltanatını Uzun Eylesin Kaymakam Zühtü Kulu Türbe İçin Pek Çok Çalıştı Bir Olan Allah Onun Çalışmasını Makbul Eylesin Salih Kulu Süslenmiş Cevherin Tarihini Söyledi Bu Türbeyi Hakan Hamid İmar Edip Şenlendirdi
BAK OĞUL !
Beni kır şeyh Edebalı'ı kırma, O bizim boyumuzun ışığıdır.Terazisi dirhem şaşmaz. Bana
karşı gel, ona karşı gelme bana. karşı gelirsen üzülür incinirim,ona karşı gelirsen gözlerim sana bakmaz, baksada görmez olur.Sözümüz Edebalı için değil senceğiz içindir, bu dediklerimi
vasiyetim say. sene:1304-1886
Türkelrin ilk büyük devletini Günortaç elinde Oğuzhan kurdu. Bu devlet Kore'den Hazar denize kadar 26 devleti idaresine aldı. Fakat bu imparatorluk Çinlilerin tazyiki ile yıkıldı. Daha sonraki Türk Boyları ;
OĞUZ HAN
BOZOKLAR ÜÇOKLAR
Gün Ay Yıldız Gök Dağ Deniz
kayı yazır avşar bayındır salur ığdır
bayat dodurga beğdili çavundur alayuntlu büğdüz
alkaevli döğer karkın çepni eymür yıva
karaevli yıpırlı çaruklu peçenek üregil kınık
Bu boylara ait kültürümüzde çok izler vardır. Osmanlı Devlet teşlilatına sağ kol, sol kol olmak üzere iki düzen esaslı bir kaide yer alır. Ve 24'lü üzerine ait örnekler vardır.
24 Oğuz Boyu içinde önemli bir mevkiye sahip olan Kayı Boyu'nun arması iki ok ile bir yaydan ibarettir. Kayı'nın manası ise '' Muhkem, Kuvvet ve Kudret sahibi'' demektir. Dede Kokut ta eserinde gelecekte hanlığın kayığa geçeceğini bildirmiştir. Tarihi ananelere göre IX. yüzyılda Selçuklularla birlikte İran'ın Merv ve Mahan bölgelerine gelen kayıların anadoluya ne zaman geldikleri kesin olarak bilinmemektedir ancak 1071 Malazgrit Savaşı'ndan sonra Selçukların sevk ve idaresinde anadoluya gelen boylar arasında kayılarında bulunduğu düşünülmektedir ayrıca bunların anadoluya geldiklerinde kesin olarak nerelere yerleştikleri de testip edilememektedir. XVI. Yüzyıl Osmanlı araşic belgelerinde Erzurum Karahisar-ı şarki (Şebinkarahisar), Sivas, Amasya, Ankara, Bozok, Yozgat, Kırşehir, Aksaray, Çorum, Kastamonu, Samsun, Çankırı, Bolu, Eskişehir, Konya Çukurova,Isparta, Burdur, Denizli, Muğla ve Aydın hevalisinde kayı adını taşıyan köy ve aşiretlere rastlanması bu boyun Doğudan Batıya gçö yollarına ve yerleştikleri bölgelere işaret etmektedir daha sonra Kayaalp Oğlu Süleyman Şah, 50.000 hane Türkmeni yanına alarak konak konak ilerlemek suretıyle Van Gölü civarındaki Ahlat şehrine geldi. Buradanda Amasya'ya gitti. Beraberinde 80.000 yiğit asker vardı.Süleyman Şah Eyyübi Devleti ile birlikte Haşlılarla çarpışmak üzere bütün ağırlıkları ve oymaklarıyla beraber Amasya'dan yola çıktı . Elbistan tarafında ilerlerken Fırat Nehri'ni geçerken atından düüşerek vefat eder Kayı Boynu'nun çoğunluğu geri döner kalanlara ise Ertuğrul Gazi önderliğinde Batıya ilerleyerek Ankara yakınlarındaki Karacadağ çevresine yerleşip Sulatnönü, Domaniç ve Ermeni derbendi ve Söğüt'ü fetheder Ertuğrul Gazi ölünce yerine geçen Osman Bey Osmanlı Devleti'ni kurar Kayı boyunun göçü, tarihin kaydettiği en mühim olaylardan biridi. 3 yüzyıl süren bir göç ve 7000 kilometrelik bir mesafe kateden Kayılar 7 yüzyılı aşan zamandan beri de yerleştiği noktada yadediliyor.
